ماهنامه تخصصی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 13، شماره 6، شهریور 1399 ، شماره پی در پی 52

تفاوتها و شباهتهای رویکردهای عرفانی به داستان حضرت موسی (ع) در متون عرفانی( قرن پنجم تا هفتم هجری)

صفحه (65 - 86)
مرتضی کرمانشاهی ، سعید زهره وند (نویسنده مسئول)، محسن حسینی مؤخر ، محمدرضا حسنی جلیلیان
تاریخ دریافت مقاله : دی 1398
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : فروردین 1399

چکیده

نویسندگان‌و شاعران ‌عارف به داستان پیامبران به ویژه داستان حضرت موسی(ع) با رویکردهای عرفانی متفاوت پرداخته و از آن برای طرح و بیان مبانی‌ و مفاهیم عرفان و تعلیم‌ آموزه های عرفانی بهره گرفته اند.

هدف این پژوهش؛ پاسخ به این سوال است که صاحبان آثار عرفانی درطول سه قرن پنجم تا هفتم هجری با چه رویکردهایی به داستان حضرت موسی پرداخته و این رویکردها از چه ویژگیهایی نسبت به هم برخوردارند. نتایج تحقیق نشان از تفاوت‌ در نگاه، سطح برداشت و هدف عارفان در استفاده از داستان حضرت ‌موسی دارد.لذا درمجموع میتوان رویکردهای عرفانی به این داستان را، در طول سه قرن مورد نظر در چهار رویکرد عابدانه، عاشقانه، نمادین وتاویلی به این شکل نشان که؛ گرایش صاحبان متون عرفانی، از رویکرد عابدانه به رویکرد عاشقانه، نمادین ‌و تاویلی و به تعبیری‌ سیر زبان عرفان از زبان عبارت به زبان اشارت و گشوده شدن نگاه زیبایی شناسانه به مباحث عرفانی است.

کلمات کلیدی
حضرت موسی (ع) , آثار عرفانی قرن پنجم تا هفتم , رویکرد عابدانه , عاشقانه , نمادین و تأویلی

• قرآن‌کریم، ترجمۀ ناصر مکارم شیرازی .
• زمان و سرمدیت، استیس، والتر (1375) ، مترجم احمدرضا جلیلی، قم: عدالت.
• عرفان و رندی در شعر حافظ، آشوری، داریوش (1377)، تهران: مرکز.
• تصوف و ساختارشکنی یک پژوهش تطبیقی، آلموند، یان (1393)، مترجم فریدالدین رادمهر، تهران: پارسه.
• شرح‌شطیحات، بقلی شیرازی، روزبهان (1385)، تصحیح‌ و‌ مقدمه‌هنری‌کربن، مترجم محمد‌علی‌امیر‌معزی، تهران : طهوری .
• عرایس البیان فی حقایق‌القرآن، بقلی شیرازی (1388) مترجم علی بابایی، تهران: مولی.
• بحثی در نسبت تجربه‌های دینی، عرفانی و هنری، تقوی، محمّد. (1387) فصلنامه گوهر گویا، دوره 2 ش 1، صص113- 134.
• تفسیر روض‌الجنان و روح‌الجنان فی تفسیر القرآن، رازی ، ابوالفتوح (1382) مصحح محمد جعفر یاحقی، جلد 20 ، مشهد : آستان قدس رضوی .
• مرصاد العباد من المبدأ الی‌المعاد، رازی، عبدالله بن محمّد (1352)، به‌اهتمام‌ محمّدامین‌ریاحی، تهران : علمی‌وفرهنگی .
• مدخلی بر رمز شناسی عرفان، ستاری، جلال (1372) تهران : مرکز .
• روح الارواح فی شرح اسماء الملک الفتاح، سمعانی، احمد بن منصور (1346) تصحیح محمدتقی دانش پژوه ، تهران : امیرکبیر.
• دیوان سنایی غزنوی ، ابوالمجد مجدود بن آدم (1341) به اهتمام مدرس رضوی ، تهران: ابن سینا .
• طریق التحقیق، به کوشش محمّد مؤذنی(1380)، تهران: آیه .
• حدیقه الحقیقه و شریعه الطریقه (1387). تصحیح محمّد تقی مدرس رضوی ، تهران : دانشگاه تهران .
• زبان شعر در نثر صوفیه، شفیعی کدکنی، محمدرضا (1392 ) تهران : سخن .
• ترجمه تفسیر طبری، طبری، محمّد بن جریر (1365) تصحیح حبیب یغمایی، تهران : دانشگاه تهران .
• مصیبت نامه عطار، فرید‌الدین محمّد . (1338) .. تصحیح عبدالوهاب نورانی . تهران : زوار .
• منطق الطیر، به اهتمام سید صادق گوهرین (1384) چاپ 7 تهران: علمی و فرهنگی .
• الهی نامه، مقدمه،تصحیح و تعلیقات محمدرضا شفیعی کدکنی (1389). تهران: سخن .
• اسرار نامه، تصحیح محمّد رضا شفیعی کدکنی (1392) تهران : سخن .
• دیوان، عطار (1393) به کوشش بدیع الزمان فروزانفر، تهران: مهر.
• مشکاه الانوار غزالی، محمد بن محمد (1389) مترجم ناصر طباطبایی، تهران: مولی.
• کیمیای سعادت، به کوشش خدیو جم، حسین (1393) تهران : علمی و فرهنگی .
• زبان عرفان، فولادی، علیرضا. (1389) تهران: مرکز.
• سبک‌شناسی روایت الگوی تأویلی خطا- مجازات در حکایت‌های عرفانی، محمدی کله‌سر، علیرضا .(1394) فصلنامه تخصصی نقد ادبی . سال 8 ش .3 ، صص 54- 33 .
• وحدت وجود و وحدت شهود در عرفان اسلامی. محمودیان، حمید. (1388). فصلنامه پژوهش‌های عرفانی. دوره 5 ش. 20، ص37-67.
• التعرف‌لمذهب‌التصوّف مستملی‌بخاری، اسماعیل‌بن‌محمّد .(1362) تصحیح‌محمّد‌روشن، تهران: اساطیر.
• مثنوی معنوی، مولانا، جلال ‌الدین محمد (1380) تصحیح عبدالکیم سروش، تهران: علمی و فرهنگی.
• دیوان غزلیات ، مولانا، جلال الدین محمد (1385) تصحیح بدیع الزمان فروزانفر تهران : امیر کبیر.
• فیه ما فیه مولانا، جلال الدین محمد (1386) تصحیح و حواشی بدیع‌‌الزّمان فروزانفر، تهران: زوار.
• «وحدت وجود و وحدت شهود در عرفان اسلامی"محمودیان، حمید. (1388).. فصلنامه پژوهش‌های عرفانی.دوره 5 ش. 20، صص37-67.
• کشف الاسرار و عده الابرار، میبدی، ابوالفضل رشید‌الدّین . (1361) رضا اشرف زاده ، تهران: امیرکبیر.
• انسان کامل نسفی، عزیز‌الدّین . (1389) پیش گفتار هانری کربن ، تهران : طهوری .
• تفسیر قرآنی و زبان عرفانی، نویا، پل . (1373) مترجم اسماعیل سعادت، تهران : مرکز نشر دانشگاهی .
• قصص الانبیا نیشابوری، ابو‌اسحق ابراهیم. (1340) حبیب یغمایی ، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
• سمبل و سمبلیسم در ادبیات، ولک، رنه . (1385) مترجم نغمه زربافیان، تهران: سعاد
• تمهیدات همدانی، عین القضات (1393) مقدمه تصحیح و تحشیه عفیف عسیران ، تهران: اساطیر.
• فرهنگ اساطیر و اشارات داستانی در ادب فارسی، یاحقّی، محمّد جعفر. (1369) تهران: سروش.